Kısaca Dilbilim ve Tercüme

Tercüme nedir ? Bilinen en yaygın tanımıyla tercüme, herhangi bir dilden bir diğerine sözlü yada yazılı aktarımdır . Dillerin birbirine çevrilebilmesi dilbilimciler  tarafından uzun zamandır tartışma konusu olmakla birlikte, tercüme hiç bir zaman bir tek başına bir bilim dalı olmamış, dilbilimin alt bir kolu olmuştur. Ancak tercüme dil sektöründe, gelişen teknoloji ile birlikte daha da önem kazanmıştır. Bu bağlamda konunun bilim olmaması daha az önemli olduğu anlamına gelmez. 

Özelliklede 70’li ve 80’li yıllardan sonra bir kesim tarafından bilim olarak kabul edilirliği ve itibarı artmış ancak  bilim olması gerçeğiyle alakalı tartışmalara son vermemiştir . Dilbilim diller arası aktarımın imkansızlığını savunmaz fakat bazı etik değerlerin tercüme edilemeyeceğini de öne sürer. Hatta bazı dilbilimcilere göre diller bir birbirine çevrilemez teorisi söz konusudur. Elbette bu teori klasik anlamda çevirilememeyi kapsamaz ve uzun soluklu bir tartışma konusudur.

Dilbilim adı üstünde dilin bilimidir. Dillerin diğer bilimlerle birlikte, başlangıcını, gelişimini ve gidişatını her yönden inceler ve geniş alanları olan bir bilim dalıdır. Keza bu yazımın konusu tercümenin eğitim dünyasındaki akademik karşılığı değil. Tercüme, pratikte kişileri ve iş dünyasını ilgilendiren ve uzmanlık gerektiren bir alandır. Yabancı dil bilen herkes tercüme yapamaz 

Günümüzde tercüme, bambaşka bir boyutta ve hayati önem teşkil eden bir alandır. Her ne kadar tek başına bir bilim olarak kabul edilmese de, bir branş olarak, üniversitelerde ve özel kurumlarda eğitimi verilen bir alan veya dilbilimin alt alanıdır. Bu yazımızda, birçok yönüyle ele alınması gereken tercüme konusuna belli bir açıdan yüzeysel olarak bakıp, türlerini ve metine bağımlılık gibi ayrıntı gerektiren yönlerinden bahsetmeyeceğiz.

Sektörel Yaklaşım

Türkiye’de tercüme veya farklı dokümantasyon hizmeti veren çok fazla şirket ve tercüme büroları var. Bütün bu şirketlerin, tercümeye olan talebi karşılamada yeterli olabilir ancak iyi bir tercüme şirket meselesi değildir. Bunun temel sebebi ise daha az maliyet sağlamak için daha ucuza çeviri yapan deneyimsiz tercümanlarla çalışmaları. Çünkü tercüme son derece dikkatli olunması gereken bir alandır ve sadece yabancı dil bilmek yetmez. Bizler iyi yabancı dil konuşanların o dili tercüme etmesinden endişe duymayız. Ancak iyi veya çok iyi yabancı dil bilmeyi iyi tercüme yapmakla aynı kefeye koymaktan kaçınmak gerektiği kanaatindeyiz. Bir tercüman olarak her alanda uzmanlaşmak maalesef kolay değildir. Ayrıca sadece tercüme yeteneği de kaliteli bir tercümeyi garanti etmez. Size bu garantiyi temin etmek için alanında en uzman kişi veya kurumlarla işbirliği halinde olmanız gerekir.

Alanında uzman tercümanlar, bir çok firmanın bu anlamda ticaret odaklı yaklaşımlarından ötürü endişe duymaktadır! Çünkü tercüme, önemli ve çok dikkatli olunması gereken ”süreç sonuç” ilişkisinin ürünüdür.

Bunu şöyle bir örnekle ifade edelim, diyelim ki otomotiv alanında bir tercüme metninin veya bir kitapçığın çevirisine ihtiyacınız var, ve bünyenizde bu işin uzmanı olan ve iyi derecede yabancı dil bilen personeliniz var. Elbette personeliniz sizin için yeterli desteği sunabilir. Sözlü veya yazılı iletişimler için bu personelinizden destek almanız gerekir. Ancak personeliniz size tercüme alanında sürekli destek sunamayabilir. Söz konusu profesyonel bir tercüme olursa uzun yılların deneyimine sahip kişilere ihtiyaç duyarsınız. Duymalısınız da! Bunun için alanında uzman olduğuna emin olduğunuz veya sürekli çalıştığınız tercüme bürolarına başvurmalısınız. Bu bağlamda her sektör rekabet halinde olup en iyisi için stratejik yaklaşımlar sunar. Zira iletişim dille başlar yada dille biter

İyi tercüme nasıl olur ? Tercüme kriterleri nedir ?

”2+2 = 4” ise ”Tercüme = Deneyimli Uzmanına”. Elbette tercüme sadece bu basit formül ile ifade edilemez. Ancak optimum düzeyde kaliteli bir tercüme, bazı tercüme kriterlerinin gerekliliği ve bu niteliklerin bir arada olmasıyla ortaya çıkar. Örneğin tıbbi terimlerin bol olduğu medikal bir yazı, yabancı dil bilen bir doktorun tercümesiyle anlaşılır bir hale gelebilir, ancak optimum çeviri kalitesine ulaşamaz. Çünkü hem anadile hem de hedef dile kusursuz hakimiyet ve farklı tercüme teknikleri, ve her iki dildeki farklı terminoloji varyasyonları devreye girer. Böyle bir durumun üstesinden gelmek, alanında defalarca tercüme yapmış uzman bir doktorun desteğiyle sağlanabilir. Aynı durum elinizdeki metinin türüne diline ve hangi uzmanlık alanının gerektiğine göre değişiklik gösterebilir. Çünkü tercüme öylesine enteresan bir köprü sanatıdır ki, hayati önem taşıyan durumlarda  tek bir kelimenin cümle içinde yanlış veya hatalı kullanımı ile yanlış uygulamaya sebebiyet verilebilir. Bu lider olmayı hedefleyen her sektörün, istenmeyen durumlardan kaçınmak için dikkat etmesi gereken bir ayrıntıdır. Çünkü söz uçar yazı kalır!

Şimdi bu hassasiyet konusu şu soruyu akla getirebilir. Ne yani iyi derecede yabancı dil bilen biri tercüme yapamaz mı ? Elbette yapabilir…Ama dediğimiz gibi yazının içeriği, kime hitap edeceği, veya söz konusu uzmanlık alanının ne olduğu gibi hususlar çok önemlidir. Eşinize dostunuza bilgi aktarmak ve yardım etmek amaçlı günlük yazıları çevirmek başka bir durumdur elbette. Ama asla belli bir kitleye arz olunacak  önemli metin, ve farklı belgelerinizi ”yabancı dil biliyor” diye rastgele birine yaptırmayın.