Yapay Zeka Anladığımız Kadar Var

Yapay zeka nedir?

Yapay zeka, bilgisayar sistemlerinin insan benzeri öğrenme, akıl yürütme ve problem çözme yetenekleri kazanmasını sağlayan bir teknolojidir. Akıl yürütme denen detay ise (reasoning) 2025 itibariyle karşılaştığımız bir gelişme. Bu teknoloji hem yazılım hem de donanım bileşenlerinden oluşur. Öğrenebilen yazılımların birleşimiyle mekanik robot teknolojilerinde, endüstride, sağlıkta ve günlük yaşamda önemli bir rolü vardır.

Yapay Zeka mı Sahne adı mı?

Yapay zekanın adının aslında gerçek hayatta bildiğimiz ‘zeka’ olgusu ile hiç alakası yok. Çünkü bu teknoloji duygusal ve sosyal zekadan yoksundur derdim ama bu tanım bile onu insansılaştırır. Keza onun öyle bir şeyin varlığından dahi haberi yok… haberi olmamak nedir bilemez çünkü. Kaldı ki olmak veya olmamak nedir onu bile anlamaz. Sadece veri tabanından verileri getirir hepsi bu.

Öte yandan duygusal ve sosyal zeka ve tüm zeka türleri ve tanımları da tartışmaya açıktır. Yz tanımından genel beklenti zeki olmak değil, insansı olmak gibi bir beklentidir. ancak yapay zekanın insan gereksinimlerini ve duygularını anlayabilme yeteneği de yoktur. Bu sadece sanal dünyada onun takma adıdır daha doğrusu sahne adıdır. Hem yapaydır hem de zeka örnekleri göstermek için kodlanmışlardır. Hesap makinesi de bir zekadır mesela ancak aşırı sınırlıdır. Veya bugüne kadar kullandığımız Google asistan gibi sesli ekran okuyan ve sesli cevap vermeye başlayan asistanlara da alışığız değil mi?

Peki donanımlar güçlendikçe insansı davranış ve etkileşimi algoritmik kodlarla tercüme edebilir miyiz? Bu alanadaki beklentiler ve olasılıkları tartışabilecek en iyi kişi muhtemelen programlama uzmanlarıdır. Bu bağlamda, zamanla gelişen YZ teknolojileri, insan benzeri özellikler kazandıkça, bu alandaki beklentilerimiz de değişebilir.

Söz konusu ‘beklenti’ olduğu zaman, insan süreçten çok sonuca bakar. Öte yandan yazılım sektöründe sonuç uzun vadeli ve göreceli olup sonuçlarla birlikte süreçler de önem arz eder. Buna istinaden yapay zekanın son hali ne olur veya gerçek zeka tanımıyla örtüşür mü bilemiyoruz. Bu arada sadece örnek olması için belirtmek isterim; ‘Süreç sonuç’ ilişkisini dil öğrenim ve eğitiminde de görebiliriz. İnsan öğrenimi ile makine öğrenimi tamamen farklı olsa da, ‘süreç sonuç’ ikilisi açısından benzerlikler gösterir. Ancak dil öğreniminde süreç sonuçtan daha önemli olup sonuç insan dilinin sınırlarıyla sınırlıdır.

Nasıl ki karşılaştığımız insanların zekasını ölçmeye ihtiyaç duymuyorsak, aynı şekilde yapay zekanın da zekasını ölçmek pek mantıklı değil. Ancak yine de bir insanla alakalı hızlı bir tespitte bulunmamız gerektiğinde genellikle kişinin konuşmasına, bilgisine, tepkisine ve cümlelerine göre çıkarım yaparız. Bu bağlamda bu ölçütleri baz alarak yapay zekanın zekasını ölçmeye kalkmak doğru olmaz. Yapay zekanın, konuşması ve her dili bilmesi, bize çok zekice geliyor. Ancak bunlar sadece veri kümeleridir. Kendi kendine öğrenebilmesi dahi yapaydır. İnsanın doğal edinsel veya eğitimle gelen tüm öğrenimi makine öğrenimiyle benzerlikler gösterse de YZ süreçleriyle kıyaslanamayacak kadar karmaşıktır.

YZ İnsan iletişimini bu denli taklit edebiliyorsa, havada kalan zeka tanımını taklit edip edemeyeceği insanı düşündürüyor. Sonuçta insandan aldığımız bilgi de bir bilgi bankasından alınmış veriler değil mi? Bilgi ne ki? Bilginin dili yoktur 👈

Yapay zeka ne kadar zeki?

Zekayı kategorilere ayırarak bile tam olarak tanımlayamazken, yapay zekadan klasik zeka beklemeye ne demeli? E işte ne diyelim. Yapay olunca bir zeka beklenti gelişiyoır sanırım insanlarda.:) Oysaki bizler bir insanı değerlendirirken, önce insan olduğunu bildiğimiz için, bilgi birikimine de bakmayız zekasına da. Bu yüzden insana ve makineye (veya robota) nasıl baktığımızı artışmalıyız.. İster istemez yapay zekaya karşı oyunlar oynama ve zeka sınırlarını zorlama tespitlerimiz de olmuştur. 🙂 Günlük yaşamdaki deyimler veya yöresel aksanlarla konuşup şaşırtmak buna basit örneklerdir. Mesela ben aynı anda 2 3 dili karıştırıp, Türkçeyi İngilizce çekimlerle konuşup ne anladığını bile sordum. Hatta bunu bir kaç kez denedim. Ama sonuçlar beklediğim gibi olmadı. YZ kurallara göre çalıştığı için esnek ve değişken çekimleri kontrol edemiyor. Oysaki 3 dil bilen bir insanla bu şekilde konuşsam kesinlikle beni anlayabilirdi ve müthiş bir kahkaha patlak verebilirdi de. işte tam da buna örnek olacak bir video da hazırladım sizlere 😉

yapay zeka uygulamalarından chat gpt ile deneme

Bu bize bir nebze şunu gösteriyor. İnsan yapay zekaya kıyasla tarif edilemeyecek kadar karmaşık. YZ ise aslında ‘bilmek’ ve son zamanla da ‘mantık yürütmek’ için programlanmış karmaşık donanım ve yazılım bileşenleridir. Ayrıca, veriden öğrenme, adaptasyon ve karmaşık problemleri çözebilme yeteneğiyle diğer yazılımlardan ayrılır. Yani klasik ‘zeka’ başka bişi.

YZ sizinle insana özgü şekilde laf cambazlığı ve taşlama veya dokundurma yapamaz. Bağlamsal anlamda şakalaşamaz veya yerinde yapamaz… Kaldı ki algoritmalarla öğretilebilseler bile bize pek ilginç gelmeyebilir. Yapabildikleri ise yine zekadan değil veri kümelerinden gelir.

Yapay zeka gerçekten zeki olacak mı?

Yapay zeka günümüzde akılcı ve mantıksal bir zekâya sahip değil. Bu da onu, halen beklediğimiz zeka tanımının yanına yaklaştırmıyor. Çünkü henüz, karmaşık makinelerdeki veri girişlerinden fazlası değiller. Ve elbette burada bize sunulan aslında yazılım dünyasının ürünleri. Bu bağlamda yapay zekanın neye evrilebileceği bile kesin değil.

Beklentilerimiz arasında, filmlerde gördüğümüz herşeyi bilen araştıran, cevap veren sesli yardımcılar var. Örneğin Blade Runner filmindeki YZ asistanı buna mükemmel bir örnek. Ancak o sadece fütüristik bir film. Çünkü işin içine duygusal zekayı da katarsak durumu yakın gelecekten daha da ileriye ötelememiz gerekir. Filmlerde görmeye alışık olduğumuz türden yapay zekaları yakın bir gelecekte görmeyi beklemeyelim. Filmlerden beklediğimiz düzeyde başarılı bir örnek yüzyılımızın çok ötesinde.

Günümüzde, filmlerdeki gibi zeka anlamında beklentimizi karşılamasalar da, yapay zeka, onu yapanlar ve ondan yarar sağlayan bizler için müthiş bir araç. Bu derece işe yarar bir araçtan kendi başına bir zeka bütününe dönüşmesini beklemek de tartışmaya açık. Düşünsenize gelecekte bir bardak su istediğiniz, yapay zekalı robot size, ‘kalk kendin al’ mı diyecek.

Yapay zekanın hayatımıza girşi

Bazılarımız çekişmeli sözlerle YZ’nin sınırlarını ve zekasını zorlarken, o önce yavaştan, sonra birden bire hayatlarımıza girdi ve trend oldu bile. Bu başlangıcın en somut örneklerini öncelikle cep telefonlarımız ve bilgisayarlarımızda gördük. Uygulama mağazalarındaki birbirinden eğlenceli oyunlar, yapay zekalı dil öğrenme uygulamaları, sosyal medya ve çöpçatan uygulamaları cep telefonlarımızda bir bir yer edindi.

Kullanıcı deneyimini iyileştirmeyi, satış rakamlarını artırmayı ve müşteri memnuniyetini sağlamayı hedefleyen dünya devleri Samsung, Google openAI ve Microsoft’un ürettikleri yapay zekalı mobil cihazlar 2023 – 2024’ten bu yana son kullanıcının eline ulaştı bile. Ve bu cihazlar YZ uygulamalarıyla müşteri kitlesini çektiği gibi genel yapay zekanın popülerleşmesini de sağladılar. Bu sayade yapay zekanın altın çağı başlamış oldu.

Kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verebilen yz teknolojileri, rekabetin yoğun olduğu piyasalarda öne çıkmanın anahtarı haline geldi. Örneğin Samsung’un yapay zekalı mobil çözümleri Apple’a rakip olacak düzeyde satış yaparak, listelerde ilk defa birinciliğe ortak olmuş.

Bu derece popülerleşen ve talep gören yapay zeka’nın sürekli değişiklik gösterip gelişmesi gerçeten heyecan verici. Bu bağlamda yapay zeka nedir sorusunun cevabı son kullanıcıyı ilgilendirmeyen karmaşık silsileler dizisinden ibaret. Biz sonuca ve içinde bulunduğumuz pozisyonda nasıl fayda sağlarız, buna bakmamız lazım. Eğer yazılım sektöründe programlamaya aşina değilseniz, yapay zekanın ne olduğunu kavramak biraz zor olabilir ve gerek de yok.

İşe Yarar Herşeyi Benimsedik

Mesela cep telefonları da sürekli gelişen ve yeni modellerle karşımıza çıkan bir teknoloji sektörü. Ve ben hem bu sektörle hem de genel olarak teknolojiyle çoğumuzdan biraz fazla ilgilendiğimi söyleyebilirim. Ama cep telefonu modellerinin gelişimi bu blogumda paylaşacağım türde gönderiler değiller. Çünkü bu blog sitemde yabancı dil eğitimi ve kişisel gelişim konulu başlıklardan bahsediyorum. Ancak genel olarak teknolojiden değil. Elbette teknolojik genel değinmelerim de olmuştur. Ancak YZ konusu başka bir mesele ve değinmeden geçemem.

Ayrıca söylemişken şuna da değineyim. Cep telefonu haberlerine kimse ne eskisi kadar rağbet gösteriyor ne de yetişebiliyor. Çünkü cep telefonu sektörü köklü ama sıradanlaşmış bir sektöre dönüştü. Ayrıca ben blog yazmaya başladığımda cep telefonu benim için alışık olduğum sıradan bir teknoloji normuydu. Ama cep telefonu algısı yeni popülerleşmeye başlıyor olsaydı işe yarar bir cihaz olduğunu mutlaka yazardım bir yerlerde.

Yani asıl anlatmaya çalıştığım, bizim nesil için cep telefonu değil de içindeki yazılımların yapabildikleri daha da önemli. İşte içlerindeki o yazılımlardan bir tanesi de YZ yazılımları. İlginç olan ise yapay zekanın diğer yazılımlara göre daha karmaşık, ve bir çok işi yapabilen türde bir yazılıma dönüşmüş olması. Yani makine yapan bir makine gibi. YZ’ asıl ilginç kılan ve işe yarar yapan şey de tam olarak bu. Hatta son zamanlarda cep telefonlarını ve beraberindeki diğer tüm mobil teknolojileri de yeniden gündeme getiren asıl konu yine yapay zeka.

Yapay zeka nedir anlatmaya gerek yok kullanın

Teknoloji tabii ki de takdire şayan ve heyecan verici bir sektör. Bu sektörün gelişip günümüzde YZ ile şahlanacağını belki klasik meslekleri olan bizler ön görmüyorduk ama hiç beklemiyor da değildik. Biz son kullanıcı olarak ne cep telefonu ne de YZ uygulamaları yapıp geliştiren tarafta değiliz. Bu bağlamda YZ yer yer bir kaç cümleyle açıklanabilecek bir şey olsa da, bir kaç cümleden daha fazlası. Bu yüzden biz payımıza düştüğü kadarıyla yapay zekanın ne olduğunu anlatmaya değil ne yapabildiğini anlamaya çalışırsak faydalı olur.

Cep telefonlarının da ne olduğunu biliriz ama neler yapabileceğini bazı özellikleri hariç teknik açıdan bir kaç kaç cümleyle anlatabilir miyiz? Elbette hayır. Hatta buna ihtiyaç da duymayız. Kaldı ki bir cep telefonunun teknolojisi YZ yazılımından çok daha karmaşık olabilir. Ayrıca yapay zeka nedir diye soran birine cep telefonu nedir diye sormak adil olur mu? Sonuçta bu tür gelişimler ve sonucunda sunulan ürünler insanlara faydalı olmak içindir.

YZ teknolojisi, tıpkı İphone’un çıkışıyla cep telefonu algısının değişmesi gibi bir dönüm noktası oldu. Mobil cihazlara entegre yazılımlar ‘yapay zekaya’ kavuşunca sektörde yep yeni bir alt alan oluştu. Üstelik bu alt alan ana akım olma yolunda. Yazılım teknolojileri açısından devrimsel bir yenilik olduğu için, yapay zeka son 20 yıldaki tüm teknolojik trendleri geride bıraktı bile. Uygulama marketlerindeki yapay zeka uygulamaları da çok fazla rağbet görüyor. Sürekli bir birleriyle rekabette olan bu uygulamaların birbirinden üstün algoritmaları sürekli haber oluyor. Örneğin 2025 başlarında Deepseek, Chat GPT ve Google Gemini’dan daha iyi, daha zeki olduğu gerekçesiyle adından söz ettirdi. İşin ilginç tarafı ise Deepseek’in daha az malyetle daha zeki olarak çıkışı. Ayrıca adı bilinmeyen yeni alternatiflerin de yolda olduğu haberleriyle karşılaşıyoruz. İlerleyen aylarda neler olacak bekleyip göreceğiz.

Yapay da Olsa Bir Zeka Türü

Daha 2020 – 2021 korona yıllarına kadar, yapay zekanın olmadığı mobil telefonlar telefon değil miydi? Google zaten başlı başına bir türü olup bu cihazlar çıktığından beri var ve hikayenin bir başka demirbaşı. Donanımlarıyla iyi işler çıkaran, yüksek çözünürlüklü kameralarıyla mobil cihazların teknik açıdan ne olduğunu son kullanıcılar olarak anlamamıza gerek oldu mu? Tabiki hayır. Çünkü herkes elektronik veya yazılım mühendisi değil. Kalkıp da telefonların içindeki elektronik devreleri öğrenmeye kalkmadık değil mi? Üretilme sebepleri olan ve işimize yarayan kısmını öğrendik. Neydi o kısım? Connecting People. 🙂 Yani yapay zeka nedir diye anlamak için de yazılım bilgisine vâkıf olmak gerekebilir ama onu kullanmak için yazılımcı olmamız gerekmez. Çünkü yapay da olsa o bir zeka türüdür ve onunla etkileşime geçebilirsiniz.

Sonuç olarak bir elektronik veya yazılım mühendisi de doktor, avukat, öğretmen değil. Kolektif bilinç veya topluluk olarak ürettiklerimizden kime ne fayda sağlarız asıl önemli olan bu. Bu bağlamda insana değer ve anlam katan yine insandır. Yapay zekayı yapıp anlam ve değer katması için üreten de yine insandır.

Teknolojik gelişmeler hayatımıza yer yer parça parça girdikleri için zamanla alışıyoruz. Sonradan sıradanlaşıyorlar zaten. Bazılarımızın büyük anne babaları dokunmatik telefondan anlamazken, bazılarımızınki Facebook’ta veya Instagram’da gönderi paylaşmayı öğrenmedi mi? Zaten olay bu ya! İşimize yarayacak ve biz de ondan alabileceğimiz ne varsa sonuna kadar almalıyız. Aynı cep telefonlarının verebildiklerinin bazılarını sonuna kadar aldığımız gibi. Konuşmak iletişim paylaşım gibi.

Ne Yapabildiği ve Ne Aldığımız

YZ resim yapabilir ve programcılar için kod satırları oluşturabilir. Sağlık alanında teşhislere yardımcı olması için kullanılıyor bile. Eğitim alanında da 2022’den buyana kullanılmakta. Yapay zekayla ingilizce öğrenmek başlıklı yazımda, yapay zeka uygulamalarından nasıl faydalanabileceğiniz konusundan bahsettim.

Ben YZ’nin içerik üretebilmesine ve sesli sohbetine bayılıyorum. Tıpkı bir insan gibi. Hatta bir insanınkinden daha da iyileştirilmiş şekilde konuşabiliyor. Yapay zeka ayrıca İngilizcenizi geliştirmek veya herhangi bir yabancı dilde pratik yapmak için de müthiş. Bu arada bazı YZ modellerinin İngilizce sözel becerileri genellikle Türkçesinden daha iyi.

Algoritmalarına katılan yeni ‘derin düşünme‘ yeteneğiyle, akademik düzeyde blog ve makaleler yazması da çok iyi düzeyde. Ancak genelde dilin ve üslubun akademik türlerini yazmada daha iyi. Bir insanın kendi deneyimlerinden aktardığı, ‘yazıya ruhunu yansıtması’ ve yerel söylemlerin olduğu içerikleri henüz göremiyoruz. Çünkü mahalle ağzı veya kültürel söylemler diye tanımladığımız seviyeye hakim değil. Gerek var mı? O da başka bir tartışma konusu.

Muhtemelen zamanla toplumun her tabakasından yüksek katılım bu sorunu çözebilir. Çünkü YZ verileri insanlardan topluyor. Şu aşamada jenerik içerikleri kusursuz bir anlam bütünü ve dilbilgisi kurallarıyla yazmada müthiş. Ancak YZ’nin insan ruhunu aradığımız öznel içerikleri üretebilmesi yakın gelecekte pek mümkün değill. Şimdilik jenerik içerik bile işimize çok iyi görür.

Jenerik içerikten kastım nedir? Kime sorarsanız benzer cevaplar alacağınız ve tanımın genel olarak kabul görmüş türü jenerik içerik oluyor. Örneğin bilinen YZ asistanlarından bir kaçına herhangi bir filmin konusu hakkında özet vermesini isteyin. Hepsi farklı kelime ve cümlelerle aynı konuyu anlatır. İşte bu jenerik içerik oluyor.

Size daha somut bir jenerik içerik örneği göstereyim. Alttaki paragrafta yazının devamına eklemesi için yapay zeka botlarından birine neler vadettiğini sordum. Yazdığı yazıyı hiç değiştirmeden direk bu yazının devamına yapıştırdım. Yazının bu paragraftan sonraki devamını yapay zekaya yazdırdığımı söylemesem siz bunu anlayabilir miydiniz?

Yapay Zeka Nedir Ne Vadediyor?

YZ, teknolojik ve toplumsal dönüşümü hızlandıran bir güç olarak birçok alanda devrim niteliğinde vaatler sunuyor. Bu vaaetler hem donanım hemde yapay zeka uygulamalarıyla hayatımıza giriyor:

1. Sağlıkta İlerlemeler

• Erken Teşhis ve Kişiselleştirilmiş Tedavi: Görüntüleme sistemlerinde kanser gibi hastalıkların erken tespiti, genetik verilere dayalı kişiye özel tedavi planları.
• İlaç Geliştirme: YZ, ilaç keşif süreçlerini hızlandırarak yeni tedavilerin piyasaya çıkmasını kolaylaştırıyor.
• Robotik Cerrahi ve Tele-Tıp: Hassas ameliyatlar ve uzaktan hasta takibi, özellikle kırsal bölgelerde erişimi artırıyor.

2. Eğitimde Yapay Zeka

• Adaptif Öğrenme Platformları: Öğrencilerin zayıf yönlerini anında tespit eden ve öğrenme hızına uyum sağlayan yapay zeka uygulamaları var.
• Sanal Asistanlar: Öğrencilere ve öğretmenlere 7/24 destek sunan dijital rehberler (örn: dil öğrenme uygulamaları).

3. İş Dünyasında Verimlilik

• Otomasyon: Tekrarlayan görevlerin robotlar veya yazılımlarla yapılması, insanların yaratıcı işlere odaklanmasını sağlıyor.
• Veri Analitiği: Büyük veriden anlamlı içgörüler çıkararak stratejik karar alma süreçlerini destekliyor.
• Müşteri Deneyimi: Chatbot’lar ve kişiselleştirilmiş pazarlama, şirketler ile tüketiciler arasındaki etkileşimi güçlendiriyor.

4. Günlük Yaşamda Yapay zeka

• Akıllı Ev Sistemleri: Enerji tasarrufu, güvenlik ve konfor için IoT cihazlarıyla entegre çözümler.
• Öneri Sistemleri: Netflix, Spotify gibi platformlarda kullanıcı tercihlerine uygun içerik önerileri.
• Otonom Araçlar: Trafik kazalarını azaltma ve ulaşımda erişilebilirliği artırma potansiyeli.

5. Çevresel Sürdürülebilirlik

• İklim Modelleme: İklim değişikliği senaryolarının simülasyonu ve çözüm önerileri.
• Enerji Optimizasyonu: Yenilenebilir enerji kaynaklarının verimli kullanımı (örn: rüzgar/solar çiftliklerinin yönetimi).
• Biyoçeşitlilik Koruma: Nesli tükenmekte olan türlerin izlenmesi ve habitat restorasyonu.

6. Etik ve Sosyal Zorluklar

• Önyargı ve Adalet: Eğitim verilerindeki yanlılık, ayrımcı kararlara yol açabiliyor (örn: işe alım süreçleri).
• İşsizlik Endişeleri: Otomasyonun bazı meslekleri gereksiz kılma riski, yeniden eğitim programlarını zorunlu kılıyor.
• Veri Güvenliği: Kişisel bilgilerin kötüye kullanımı ve siber saldırı tehditleri.

7. Gelecek Vizyonu

• Bilimsel Keşifler: Karmaşık problemlerin çözümünde insan-makine iş birliği (örn: nükleer füzyon araştırmaları).
• Yapay Genel Zeka (AGI): İnsan seviyesinde esnek öğrenme yeteneği, ancak bu alandaki gelişmeler henüz teorik aşamada.

Sonuç:
Yapay zeka, yaşam kalitesini artırma, kaynakları verimli kullanma ve küresel sorunlara çözüm üretme potansiyeli taşıyor. Ancak bu vaatlerin gerçekleşmesi için etik kurallar, şeffaf yönetişim ve toplumsal iş birliği kritik önem taşıyor.